Bài viết tất cả về thuật ngữ nhiếp ảnh sẽ trình bày chi tiết các ký hiệu, các từ tiếng anh trên các tài liệu nhiếp ảnh, trình xử lý ảnh. Bên cạnh đó còn có hình ảnh mịnh họa để bạn dễ nắm bắt, xin bắt đầu bằng phần
Camera & Camera settings
– Để vận dụng tốt nhất các khả năng của camera, phục vụ cho nhu cầu sáng tạo trong chụp ảnh, ta cần hiểu rõ các thuật ngữ được sử dụng trong các camera.
Đầu tiên là dSLR = digital Single Lens Reflex – Máy ảnh số ống kính đơn dùng gương phản chiếu. – Ánh sáng đi vào ống kính, gặp hệ thống gương phản chiếu, hắt vào khung ngắm (View Finder)để người chụp nắm bắt khung hình sẽ được chụp. – Khi chụp, gương sẽ lật lên để ánh sáng đi vào bộ cảm biến. Vì thế, ta thấy khung ngắm chợt tối đen trong khoảnh khắc chụp hình. Máy dSLR quay phim thì phải lật gương lên để khỏi che kín bộ cảm biến.
Các máy PnS (point and shoot) thì hoạt động khác, nó không có gương hắt, và khung ngắm của nó (nếu có) là khung ngắm điện tử(Electronic View Finder – EVF), nhìn vào EVF ta thấy khác hẳn với VF của máy dSLR. Cảm biến không bị che trong toàn thời gian, nên nhiều máy PnS quay được phim
I. Các thông số kỹ thuật của máy chụp hình
1. Sensor (bộ cảm biến ảnh) Là một ma trận các điểm thu nhận tín hiệu ánh sáng đi qua ống kính, nó biến đổi tín hiệu tương tự (analog) của cuộc sống thực, thành các giá trị số (digital) để rồi được xử lý, lưu trữ, và tái tạo lại để chúng ta xem. Số lượng các điểm cảm biến trên một sensor thường được ghi bằng đơn vị Mega-Pixel (số triệu điểm thu nhận). Ví dụ 5.1 MP, 7.2 MB. 12.4MP.
1a. Cảm biến CCD (charge-coupled device) là loại cảm biến rất phổ biến, trước đây được coi là ưu việt nhất trong chế tạo máy ảnh số, thường được trang bị trong các máy du lịch, chuyên nghiệp, bán chuyên. Được phát minh năm 1969 tại phòng thí nghiệm AT&T Bell Labs bởi Willard Boyle and George E. Smith.
1b. Cảm biến CMOS (complementary metal oxide semiconductor) là một loại cảm biến khác. Thế hệ đầu của nó rất thua kém so với CCD về nhiều mặt, nên nó được áp dụng vào các camera giá rẻ. Tuy nhiên với sự phát triển của công nghệ, CMOS thế hệ kế tiếp đã có nhiều ưu điểm kỹ thuật, vì vậy nó đã được áp dụng cho các camera cao cấp. (hầu hết các camera bán chuyên và chuyên nghiệp của Canon đều dùng CMOS)
CCD và CMOS khác nhau cơ bản về cách truyền tín hiệu.
Mỗi tế bào CCD nhận tín hiệu ánh sáng, rồi vài hoặc nhiều tế bào CCD truyền tín hiệu đó về một node, từ đó các tín hiệu mới được số hoá (digitalized).
Ngược lại, mỗi tế bào CMOS tự nó chuyển tín hiệu từ analog sang digital, ngoài ra mỗi tế bào CMOS còn được trang bị thêm phần khuyếch đại tín hiệu, phần xử lý nhiễu (noise)…
CCD hay CMOS ưu việt hơn? Đó là một câu hỏi còn bỏ ngỏ. Tuy nhiên gần đây nhiều camera của Nikon đã chuyển sang dùng CMOS thay vì CCD.
2. Kích thước Sensor
Do nhiếp ảnh có một lịch sử lâu đời với nhiều kích cỡ film khác nhau, trong đó có lẽ phổ biến nhất là film 35mm (mỗi ô phim có kích thước 35x24mm). Sau này, khi chế tạo cảm biến máy ảnh KTS, người ta cũng căn cứ vào kích thước đó.
2a. Cảm biến đúng kích thước (full-frame) Sensor có kích thước xấp xỉ đúng 35x24mm
2b. Cảm biến cỡ nhỏ (cropped sensor) Sensor có kích thước nhỏ hơn full-frame, theo một tỷ lệ nào đó, ví dụ 1/1.5, 1/1.6
Lợi ích của các kích thước cảm biến là khác nhau tuỳ thuộc mục đích chế tạo máy ảnh. Về so sánh Full-Frame (FF) và cropped sensor mời các bác chịu khó đọc tham khảo.
Từ đây, phát sinh vấn đề FOV (field of view) và crop factor (hệ số kích thước) hoặc còn được gọi là hệ số nhân tiêu cự – Focal Lenght Multiplier (FLM).
Một ống kính có tiêu cự 28-90mm lắp trên thân máy full-frame sẽ cho một trường nhìn đúng với tiêu cự mà nhà sản xuất ống kính nhắm tới, nhưng lắp trên một thân máy có sensor cỡ nhỏ hơn sẽ cho trường nhìn khác, nó bằng hệ số crop x tiêu cự ống kính VD: OK 28-90mm lắp trên máy crop 1.5x sẽ cho trường nhìn là 42-135mm
Để giúp người chụp giảm nhẹ các thao tác khó khăn, các camera đời mới thường có sẵn các chế độ được lập trình, để vận dụng trong các tình huống khác nhau.
3b. Programmed Mode – Chế độ lập trình – thường ký hiệu là P Ở mode này, máy cũng sẽ tự động chọn các thông số, tuy nhiên, nó chừa lại một số thông số khác cho nguừơi chụp tự chỉnh
3c. Portrait Mode – chế độ chụp chân dung Máy sẽ hiệu chỉnh tốt nhất (theo tình huống và tính toán của nó) để ra hình chân dung đẹp, ví dụ nó sẽ ưu tiên mở khẩu lớn để xoá phông nền chẳng hạn
3d. Landscape mode – Chế độ chụp phong cảnh Máy sẽ hiệu chỉnh tốt nhất để chụp phong cảnh, ví dụ như đóng khẩu nhỏ để đạt độ nét sâu nhất
3e. Sport mode – chế độ chụp thể thao Máy sẽ hiệu chỉnh để chụp các hoạt động nhanh, ví dụ tự chuyển sang chế độ chụp liên tiếp nhiều hình để bắt các khoảnh khắc đẹp, tự đặt chế độ lấy nét tự động toàn thời gian để luôn giữ đối tượng được lấy nét đúng
3f. Night Portrait mode – chế độ chụp chân dung đêm Máy sẽ tự chỉnh để có ảnh chân dung đêm đẹp nhất theo tính toán của nó, ví dụ mở màn trập trong thời gian dài để thu nhận cả ánh sáng của hậu cảnh, của môi trường xung quanh
3g. Macro mode – chế độ chụp cận cảnh Máy hiệu chỉnh để chụp cận cảnh: hoa lá, các đối tượng nhỏ
3h. Av – Aperture value – Chế độ ưu tiên khẩu – trên máy Nikon ký hiệu là A = Aperture Ở chế độ này, người chụp tự điều chỉnh khẩu độ ống kính, máy sẽ cho ra thời gian chụp tốt nhất. Mode này thường được sử dụng để kiểm soát độ sâu trường ảnh (Depth of Field-DOF) hoặc trong điều kiện ánh sáng yếu, cần ưu tiên khẩu to để thu được nhiều ánh sáng hơn
Khái niệm f-stop: giá trị khẩu mở
3j. Chế độ Manual – Chỉnh tay hoàn toàn – M Người chụp tự thiết đặt mọi thông số để phục vụ nhu cầu chụp của mình. Thường dành cho các tay máy đã có chút ít kinh nghiệm.
3k. Chế độ A-DEP – Auto Depth of Field Hình như chế độ này chỉ có trên thân máy Canon, nó nhằm mục đích tự điều khiển khẩu mở sao cho các đối tượng nằm trong vùng tiêu cự đều được lấy nét tốt.
Lúc này, camera dùng tất cả các điểm lấy nét mà nó có, mỗi điểm sẽ lấy nét tốt cho đối tượng mà nó bắt được(có cái thì ở gần, có cái thì ở xa), sau đó điều chỉnh khẩu mở sao cho các đối tượng cùng nét tốt.
Các ký hiệu của chế độ chụp có thể khác nhau đối với từng nhà sản xuất máy ảnh. Và có thể còn có những mode khác mà em không biết.
4. Focusing – Lấy nét
4a. Focus – points – Điểm lấy nét Các máy đời mới thường có nhiều hơn 01 điểm lấy nét, và người dùng thoải mái lựa chọn một điểm bất kỳ làm tâm lấy nét cho khung hình.
4d. MF – Manual Focus – Lấy nét tay Người chụp tự vặn vòng lấy nét trên ống kính
4e. One shot Focus – Lấy nét cho một cú chụp- Nikon ký hiệu bằng chữ S-Single Focus Ở chế độ này, máy tự động lấy nét cho đối tượng chụp, nhưng người chụp phải lấy nét mỗi lần cho các cú bấm máy khác nhau.
4f. AI Servo focus – Lấy nét liên tục – Continuous focusing – Nikon ký hiệu bằng chữ C Các máy được trang bị tính năng này, có thể phát hiện đối tượng chuyển động và liên tục điều chỉnh ống kính để bắt nét đối tượng
4g. AI Focus – Chế độ trung gian giữa lấy nét một lần và liên tục. Nó tự điều chỉnh camera về One Shot focus nếu đối tượng đứng yên, và chuyển sang AI servo nếu nó phát hiện đối tượng chuyển động.
4h. Out of Focus – Đối tượng nằm ngoài vùng nét 4i. Soft Focus – Lấy nét đúng, nhưng đối tượng không nét căng mà hơi mờ ảo mềm mại hơn một tý
4j. AF assist – hỗ trợ lấy nét Các máy có chức năng này thường có một đèn, chiếu tia sáng vào chủ thể được chụp trong điều kiện ánh sáng yếu, để hỗ trợ ống kính lấy nét chính xác. Nó có thể là một đèn riêng, hoặc có máy dùng luôn đèn flash để hỗ trợ lấy nét.
******************* BỔ SUNG ***********************
– AF sensor: cảm biến lấy nét (cái này là một cảm biến khác không phải là cảm biến hình ảnh Image Sensor). Nó làm nhiệm vụ kiểm tra độ nét của hình ảnh, và khi focus đúng thì nó báo tiếng beep hoặc nháy đốm sáng để xác nhận focus chính xác.
– AF sensor dùng cơ chế phase detection (là cảm biến riêng, có trong rất nhiều máy dSLR) và cơ chế contrast detection (dùng chính cảm biến hình ảnh, trong các máy PnS và máy có Live View)
– Cross-type AF sensor: cảm biến lấy nét nhạy với các đường tương phản NGANG + DỌC, cho phép lấy nét chính xác và dễ dàng trong nhiều tình huống
– Linear-type AF sensor: cảm biến lấy nét chỉ nhạy với một loại đường tương phản NGANG hoặc DỌC, kém nhạy hơn loại cross-type
Trên nhiều máy dSLR, dù được trang bị nhiều điểm lấy nét, nhưng trong đó chỉ có 1 vài điểm ở khu trung tâm là loại cross-type, còn lại thì là loại Linear, vì thế xảy ra trường hợp dùng điểm ngoài rìa thì lấy nét khó hoặc không chính xác.
5. WB – White balance – Cân bằng trắng
Mục đích của cân bằng trắng là để có được màu sắc tốt nhất theo ý của người chụp (phản ánh trung thực màu cuộc sống, hay ám tông này tông khác tuỳ theo mục đích sáng tạo)
Khi chụp hình, tuỳ theo tình huống ánh sáng mà người ta chỉnh WB trên máy sao cho nó đáp ứng nhu cầu.
5a. Auto WB – cân bằng trắng tự động. Máy sẽ tự phân tích ánh sáng mà nó thu được để chỉnh WB thích hợp
5b. Daylight – ánh sáng ban ngày ~ 5200oK
5c. Shade – bóng râm ~ 7500oK
5d. Cloudy – trời nhiều mây ~ 6000oK
5e. Lamp – đèn dây tóc ~ 3000oK
5f. Fluorescent – Đèn Neon ~ 4000oK
5g. Flash – đèn chớp ~ 5500oK
Cái này các bác quay phim rất cần, ta thường thấy, trước khi bấm máy, ông cameraman thường sai bảo ông camera assistant đưa một tờ giấy trắng để quay mẫu, đặt WB tiêu chuẩn cho điều kiện ánh sáng cụ thể.
5i. Temperature WB: cân bằng trắng theo nhiệt độ màu Các máy có trang bị tính năng này có thể cho phép người chụp tự đặt WB theo nhiệt độ màu, thường thì từ 2.000oK đến 10.000oK, mỗi nấc chênh nhau 100oK
5j. WB SHIFT: dịch chuyển cân bằng trắng Các máy có chế độ này, cho phép người dùng dịch chuyển điểm cân bằng trắng trên đồ thị màu có 2 trục, trục đứng là dịch chuyển Green-Magenta, còn trục ngang là Blue-Amber. Khi WB được dịch chuyển sang điểm khác, máy sẽ chụp ra các tấm hình có màu ám theo thông số đặt trước.
6. Drive mode – Số lần chụp
6a. Single frame, single shot – một khuôn hình Mỗi lần bấm máy, chụp một tấm hình
6b. Burst shots – continuous shots – chụp liên tục Mỗi lần bấm máy, chụp liên tiếp nhiều hình tuỳ theo khả năng của máy
6c. Timer shots – chụp hẹn giờ Máy sẽ chụp hình sau một khoảng thời gian hẹn trước: 10 giây, 20 giây, etc.
6d. Interval shots – chụp cách quãng – Intervalometer Máy sẽ chụp hình ngắt quãng sau những khoảng thời gian định trước, VD cứ sau 30 phút lại nháy một tấm. Dùng để chụp theo dõi một bông hoa nở chẳng hạn
7. EV+, EV- Bù phơi sáng – Exposure Value Compensation
Khi chụp hình, có thể do lý do nào đó mà tấm hình không được đúng sáng như ý, ta có thể dùng chức năng này để tăng sáng hay giảm sáng cho cú bấm tiếp theo. Khi đó máy sẽ điều khiển tốc độ chụp, hoặc khẩu mở để tăng hoặc giảm sáng. Thường thì mỗi nấc tương đương với 1/3 EV step
Các máy có chế độ này, giúp người chụp “úp sọt” đối tượng bằng 3 bức hình chụp cho một lần bấm máy. He he đây là chiến thuật “bắt nhầm còn hơn bỏ sót” đây ạ. 8a. AEB – Auto Exposure Bracketing- Úp sọt điểm phơi sáng Máy chụp 3 cú, một cú ở chế độ giảm sáng -EV, một cú ở EV, và một cú ở +EV, các giá trị cộng trừ này tuỳ theo người đặt. Có thể là -1/3 – 0 – +1/3 etc
8b. WB BKT – White Balance Bracketing – Úp sọt điểm cân bằng trắng Máy cũng chụp 3 cú, lần lượt ở -WB – WB 0 – WB + Tuỳ theo người chụp đặt.
8c. AF BKT – Auto Focus Bracketing – úp sọt điểm lấy nét Tương tự như 2 kiểu BKT trên, nhưng lần này là BTK focus point.
Kết quả của việc chụp Bracket là để có các tấm hình được chụp ở 3 (hoặc nhiều) chế độ khác nhau, rồi sau đó người chụp lựa tấm ổn nhất cho mình.
9. Metering – Đo sáng
Các phương pháp mà máy dùng để đo sáng, rồi tính toán bộ kết quả Av, Tv, ISO phù hợp để cho tấm hình được phơi sáng đúng 9a. Evaluative Metering – Đo sáng tương đối cho toàn khung hình9b. Partial Metering – đo sáng phần Máy đo sáng cho khoảng 12-15% khung hình, xung quanh điểm đo sáng 9c. Center-Weighted Average Metering – đo sáng trung bình ưu tiên vùng trung tâm9d. Spot Metering – đo sáng điểm Máy đo sáng khoảng 3-5% khung hình, quanh điểm đo 9d. TTL – Through The Lens Metering – Đo sáng thông qua ống kính Máy dùng thông tin thu được qua ống kính để đo sáng, đặc biệt quan trọng trong trường hợp dùng đèn flash gắn ngoài. Công nghệ TTL này đảm bảo đèn Flash đánh đúng công suất cần thiết để hình được phơi sáng đúng
F-Stop
Khẩu độ Khẩu độ là đai lượng nói lên mối liên hệ giữa tiêu cự của ống kính (ví dụ 50mm) với đường kính độ mở của các lá chắn sáng trong ống kính.
Ống kính với khẩu độ rộng có thể cho nhiều ánh sáng đi qua, đồng nghĩa với việc sẽ cho bạn tấm ảnh tốt hơn khi bạn chụp trong nhà hay trong những điều kiện thiếu sáng. Khẩu động rộng cũng đồng nghĩa với việc độ sâu trường ảnh giảm, thích hợp cho những bức ảnh chân dung hay bạn muốn xóa nền nhằm làm nổi bật chủ thể.
Sharpness & Contrast
độ nét và tương phản tốt
không quá nét nhưng tương phản
nét nhưng không quá tương phản
nét và tương phản tồi
mất hoàn toàn độ tương phản
Còn đây là ảnh chụp:
độ nét và tương phản cao
không nét nhưng tương phản cao
độ nét cao nhưng không tương phản
Bạn có thể nhìn thấy, độ tương phản cao dường như là có lợi thế hơn so với độ nét cao bởi lẽ một bức ảnh có mầu không tốt ít được mọi người chấp nhận hơn. Như đã được đề cập ở trên, hai yếu tố này thường song hành với nhau, bởi vậy một ống kính cho độ nét tốt thường mang lại độ tương phản cao. Rất nhiều ống kính chỉ mang lại độ tương phản, và những ống kính chất lượng thấp thường cho hiệu quả rất kém ở cả hai yếu tố trên. Ngoài hai yếu tố cơ bản ở trên, khẩu độ (F-stop – thông số dựa trên sự phân tán và nhiễu xạ ánh sáng) cũng góp phần đánh giá chất lượng của một ống kính. Thông thường, khẩu độ ở khoảng F4-11 sẽ cho kết quả hình ảnh tốt nhất (phụ thuộc vào độ mở tối đa của ống kính, ví dụ với ống kính 28-70mm 2.8 thì khẩu độ chụp để mang lại ảnh có độ nét cao ở vào khoảng ~ 2.8 + 2 = 4.8)
Lợi về chất lượng với các ống có góc mở rộng
Khẩu độ giảm dần (đặc biệt từ f16) sẽ tăng thêm độ sâu của ảnh (DOF – depth of field) nhưng sẽ làm giảm dần độ nét và độ tương phản.
Distortion
méo lõm (pincushion )
méo dạng sóng (wave)
méo lồi (barrel)
Với ống kính mắt cá (fish-eye) thì lại khác, nó được sản xuất để đạt được một độ méo lồi cực lớn. Ngoài dụng ý tạo ra một hiệu ứng mới thì nó thực sự không có gì đặc biệt.
Độ tối ở góc ảnh Như đã đề cập, nó là một thông số chỉ ra độ tối tại các điểm góc của bức ảnh. Nó được nhận ra một cách khá dễ dàng trong một vùng mầu phẳng đồng nhất (như bầu trời). Ảnh ở hàng hai cho thấy Vignetting được thấy trên 2 tấm ảnh chụp một tờ giấy trắng.
Đây là một trong những đặc tính khá cơ bản của ống kính, thường xuất hiện tại các ống kính có độ mở lớn, đặc biệt là với ống kính góc rộng. Tuy nhiên, ngay cả ở các ống kính cho độ vignette cao, thì chúng ta vẫn có thể khử được chúng bằng cách giảm 1 đến 2 khẩu độ tính từ độ mở lớn nhất của ống kính. Ví dụ ống của bạn có độ mở lớn nhất là f2.8, thì tại f4 bạn có thể yên tâm về các vùng đen trên góc ảnh.
Flare
Vết mờ bởi tia sáng mạnh Hiện tượng này xuất hiện khi nguồn sáng có những tia sáng mạnh có thể chiếu xuyên qua ống kính. Bạn sẽ không thể làm gì để giảm đi hiệu ứng này khi hướng ống kính trực tiếp về phía mặt trời, trừ phi ống kính của bạn có trang bị ống che (lens-hood). Có hia loại flare: một sẽ làm giảm độ tương phản của bức ảnh, hai là nó sẽ tạo ra hiệu ứng bóng ma (ghostings) lên bức ảnh của bạn. Về độ tương phản, bạn sẽ dễ nhận ra khi bức ảnh của bạn bị mờ đi, dường như nó được bao phủ bởi một làn sương vậy. Hiệu ứng “bóng ma” ở đây chính là dải sáng tròn trên ảnh, được tạo ra do sự phản xạ của ánh sáng bên trong ống kính.
ảnh không có flare
ảnh bị flare khá trầm trọng
Bokeh
Thực sự thì đây không phải là một thông số quan trọng đế đánh giá chất lượng của một ống kính. Thực sự nó chỉ được chú ý đến khi bạn hay chụp chân dung khi mà sự out nét trở thành một yếu tố nói lên chất lượng cho bức ảnh của bạn.
Tác giả: Nguyễn Trung Kiên